In de zalen van het Louwman Museum is een eeuw automobiele perfectie te zien: gestroomlijnde carrosserieën en lichtmetalen wielen glimmen de bezoekers tegemoet, de geur van leder hangt in de lucht.
Er staan zelfs zoveel unieke, in topconditie verkerende blikvangers tentoongesteld, dat je de kleine, zwak verlichte roestige auto die in z’n eentje staat opgesteld al snel over het hoofd ziet. Dan mis je echter wel één van de meest gekoesterde vondsten van het museum: de Toyoda Model AA. Dit ongepolijste juweeltje is een uniek stukje Japanse geschiedenis: het was de eerste in serie geproduceerde personenauto van Toyota en dit is het enige nog bestaande vooroorlogse exemplaar!
De AA zag in 1936 het levenslicht bij de autodivisie van Toyoda Automatic Loom Works, dat de naam droeg van oprichter Kiichiro Toyoda. Het bedrijf was vooral succesvol in de Japanse weefindustrie. Auto’s en de fabrieken waarin ze gebouwd werden, hadden echter een enorme aantrekkingskracht op rasondernemer Kiichiro en na inspiratie op te hebben gedaan in de V.S. besloot hij om ook auto’s te gaan bouwen.
Nadat in 1935 de A1 werd geproduceerd – een vroeg prototype – kwam Kiichiro’s droom eindelijk uit toen het Model AA een jaar later aan het grote publiek werd voorgesteld. De AA vertoont vele gelijkenissen met de Chrysler Airflow. Net als de carrosserie was de motor gebaseerd op de Amerikaanse voorbeelden: er werd een 3,3-liter zescilindermotor ontwikkeld voor de AA, terwijl achterin een ongekende hoeveelheid ruimte was dankzij de slimme gewichtsverdeling over de wielen.
De nieuwe divisie had een nieuwe identiteit nodig, waarop het bedrijf in 1937 besloot om een wedstrijd te organiseren waarbij mensen suggesties konden doen voor een nieuwe bedrijfsnaam. Uiteindelijk was de Toyota Motor Co. een feit, hoofdzakelijk omdat de naam uit acht ‘gelukstreffers’ bestaat als hij in het Japans wordt geschreven.
Dat het Nederlandse museum nu in het bezit is van één van de meest belangrijke auto’s uit de historie van Toyota is niet alleen een kwestie van geluk, het is tevens te danken aan pure toewijding.
Het verhaal achter de ontdekking van deze auto leest als een spannend jongensboek: in 2008 wordt Ronald Kooyman, algemeen directeur van het Louwman Museum gebeld door een relatie die zei dat hij wist waar een AA te koop werd aangeboden. Kooyman weerstaat het sceptische gevoel dat naar boven komt als een dergelijke zeldzame auto blijkbaar is ‘opgedoken’ en belt naar Rusland, waar een 25-jarige student naar het schijnt een verkoopadvertentie in een plaatselijke krant heeft zien staan waarin een AA te koop werd aangeboden.
Hoewel de auto abusievelijk wordt aangeboden als ‘Airflow’ (een fout die later ook in de papieren van de auto blijkt voor te komen), is de student overtuigd van de ware identiteit van de auto – en na tal van e-mails en telefoontjes en het nodige speurwerk kon worden bevestigd dat dit inderdaad een AA was.
Verbazingwekkend genoeg wordt de auto te koop aangeboden door de achterkleinzoon van een boer die de AA vanaf de Tweede Wereldoorlog als werkpaard heeft gebruikt op zijn land in Siberië. De klok begint te tikken: een vlucht naar Moskou en een aansluitende vlucht naar de afgelegen Russische stad Vladivostok geven het verlossende antwoord voor de Louwman-familie en medewerkers: ze hebben een origineel Model AA gevonden en gekocht, één van de meest zeldzame auto’s ter wereld.
Na zeven lange maanden gaf de Russische minister van Cultuur het museum toestemming om de auto uit te voeren en een fraai plekje te geven in zijn nieuwe onderkomen in Nederland.
“Zelfs als hij stilstaat, oogt hij alsof hij in beweging is.”
Het is een bijzondere ervaring om zo’n unieke auto met eigen ogen te bekijken. Gek genoeg is de geur het eerste dat opvalt. In dit geval is het niet de prettige geur van leder, maar een combinatie van een morsige bekleding en de geur van roestend metaal – niet zo vreemd als je bedenkt wat een lang en zwaar leven deze auto achter de rug heeft.
Uiteraard is een auto met een dergelijke lange geschiedenis niet helemaal in originele staat meer. AA-experts zullen onmiddellijk de nieuwere grille, koplampen, portiergrepen en wielen herkennen, maar dat doet geen afbreuk aan de authenticiteit van deze auto – de features die je wilt zien, zijn er nog altijd en die stralen een charme uit waarover maar weinig klassiekers beschikken.
Deze auto oogt zelfs als hij stilstaat alsof hij in beweging is. De elegante wielkasten bieden onderdak aan de banden en gaan over in brede dorpels, die naar achteren toe licht oplopen richting de afgeronde achterzijde. De imposante motorkap bepaalt de aanblik, maar minstens zo opvallend zijn de drie sierlijke vinnen op de voorspatborden die voor een uitstraling van voorwaartse drang zorgen.
Een belangrijk stijlkenmerk van de originele AA is de gedeelde voorruit. Het smalle reepje glas zit er nog altijd en de bestuurder heeft een goed uitzicht over de lange motorkap. In de loop der jaren zijn de ruitenwissers verplaatst van de bovenzijde van de voorruit naar een meer conventionele plek aan de onderzijde.
Ook het interieur verkeert nog in de staat waarin de auto werd gevonden en kan het beste worden omschreven als ‘doorleefd’, maar je fantasie zorgt er voor dat je precies voor ogen hebt hoe deze auto er moet hebben uitgezien toen hij nieuw was.
Het grote driespaaks houten stuur lijkt enorm in vergelijking met de stuurwielen in hedendaagse auto’s en is het op een gegeven moment van rechts naar links geplaatst. Indertijd zat er een deftig donker houten paneel op het smalle dashboard, waarin de meters met hun chromen omlijstingen en bedieningsknoppen waren opgenomen. Net daaronder steekt de op de vloer geplaatste versnellingspook onder het dashboard uit.
Er werd destijds zelfs nagedacht over het geluid van de claxon van de AA. Auto’s waren nog een zeldzaamheid in Japan, de straten werden hoofdzakelijk bevolkt door paarden en karren. De paarden waren bang voor de ongewone geluiden die auto’s voortbrachten, terwijl ze niet opschrikten door de geluiden die afkomstig waren uit de kraampjes van de plaatselijke tofu-verkopers. De claxon van de AA werd zodoende daarop afgestemd, en als je hem nu hoort, klinkt hij alsof er ‘to-fu’, ‘to-fu’ wordt geroepen.
Dat de AA nog altijd in de staat verkeert waarin hij werd gevonden, draagt alleen maar meer bij aan de mystiek; de autosleutel zit met een stuk touw aan het contactslot vast, de zijruiten zijn gebarsten en stoelbekleding is gescheurd. Het is geweldig om een originele AA met flinke gebruikssporen te zien die nog steeds rijdbaar was toen hij na tientallen jaren in Rusland werd gevonden.
Het is duidelijk dat Kiichiro Toyoda streefde naar absolute topkwaliteit toen hij de AA bouwde – en dit is nog altijd waar Toyota vandaag de dag voor staat.